تدوین سناریوهای روابط ایران و ترکیه در افق 1408

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مطالعات منطقه‌ای گرایش خاورمیانه، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران؛ پژوهشگر دانشگاه جامع امام حسین(ع)

2 استادیار گروه مطالعات منطقه ای، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

پژوهش حاضر به مطالعه آینده روابط ایران و ترکیه پرداخته است تا با تدوین سناریوهای محتمل در روابط ایران و ترکیه در افق 1408ش(2030 م) سیاست‌گذاران و تصمیم گیران در روابط ایران و ترکیه بتوانند به گزینه‌های بدیل برای تصمیم‌گیری بیندیشند. این تحقیق از جنبه ماهیت اکتشافی بوده و از نظر هدف، کاربردی است؛ داده‌های آن آمیخته، و شیوه تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در ردیف پژوهش‌های همبستگی قرار می‌گیرد. در این پژوهش از روش سناریونویسی مبتنی بر تحلیل تأثیر متقاطع متوازن استفاده شد. بدین منظور ابتدا 62 متغیر مؤثر بر روابط ایران و ترکیه در ابعاد سیاسی-امنیتی، اقتصادی، فرهنگی، علم و فناوری، زیست‌محیطی و کلان‌روندهای جهانی و منطقه‌ای شناسایی شد. سپس با توزیع پرسش‌نامه در میان 35 نفر از خبرگان روابط ایران و ترکیه، اثرگذاری، اهمیت و عدم قطعیت هر یک از متغیرها مشخص شد. درنهایت روایی 57 متغیر به‌عنوان عوامل مؤثر بر آینده روابط ایران و ترکیه تأیید شد. برای تحلیل نتایج پرسش‌نامه و انتخاب عوامل کلیدی از روشتحلیل اهمیت-عملکرداستفاده شد. درمجموع، 19 عامل دارای اهمیت و عدم قطعیت بالاتر از ارزش آستانه بودند. با استفاده از آزمون فریدمن هشت عامل نهایی انتخاب شده و حالت‌های کیفی آن‌ها مشخص شد. سپس با تشکیل پنل خبرگان و وزن‌دهی در ماتریس تأثیر متقاطع متوازن، تحلیل نرم‌افزاری با سناریو ویزارد انجام‌شده و 4 سناریو با ناسازگاری صفر و 17 سناریو با ناسازگاری یک به دست آمد و با تلفیق سناریوهای نزدیک، در نهایت هفت سناریوی نهایی تدوین و تحلیل شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Scenarios of Iran-Turkey Relations on the Horizon of 2030

نویسندگان [English]

  • Seyed Mahdi Nabavi 1
  • Seyed Hamze Safavi 2
  • Mohammad Sadegh Kooshki 2
1 Resident Research Fellow at Imam Hussain Comprehensive Univesity
2 Assistant Prof. in Regional Studies Department,, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran
چکیده [English]

This research studies the Future of Iran-Turkey Relations to help the policymakers by depicting the future atmosphere of relations between the two countries, so they can think of alternative options that are closest to the national interests of the country. Therefore, the purpose of this study is to identify probable scenarios in Iran-Turkey relations on the horizon of 2030.The research is exploratory in nature, practical in purpose, mixed in data gathering, and correlational in data analysis. A scenario planning method based on cross-impact balance analysis was used in this research. First, the 62 variables affecting the Iran-Turkey relations were identified. By distributing a questionnaire among 35 experts, the effect, importance and uncertainty of each variable were determined. Finally, the validity of 57 variables were confirmed as factors and drivers affecting the future of Iran-Turkey relations. To analyze the results of the questionnaire and select the key factors, the importance-performance analysis method was used and the threshold value of significance and uncertainty was determined. In total, 19 factors had importance and uncertainty above the threshold value. Then, using Friedman test, 19 factors were ranked and by determining the cut-off point of ten, so eight final key factors were selected to form the matrix of cross-impact balance. Then, by forming a panel of experts and weighing the interactions and software analysis with Scenario Wizard,4 scenarios with zero incompatibility and 17 scenarios with incompatibility value of one, were obtained and by combining close scenarios, seven final scenarios were written and analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Futures Studies
  • Iran
  • Scenario Writing
  • Iran-Turkey Relations
  • Turkey

مراجع

  • احمدی، حمید. (1389). روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و همسایگان: مطالعه موردی کشور ترکیه. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اسلامی.
  • اطهری، سید اسدالله.، عنایتی شبکلائی، علی. و حسینی، سید محمدامین. (1393). بررسی تطبیقی قدرت نرم ایران و ترکیه در عراق و سوریه. دوفصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، 6 (11): 149-167.
  • افضلی، رسول. و انصاری، عادل. (1396). چالش‌ها و فرصت‌های همگرایی منطقه‌ای اکو از منظر تئوری کارکردگرایی. فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و چهارم (نود)، 337-358.
  • بل، وندل. (1398). مبانی آینده‌پژوهی، ترجمه مصطفی تقوی و محسن محقق، چاپ چهارم، تهران: مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری‌های دفاعی.
  • بهمن، شعیب. (1398). چارچوبی برای فهم روابط ترکیه و امریکا؛ اشتراکات و اختلافات. تهران: اندیشکده راهبردی تبیین. بازیابی در 1 مهر 1398. قابل‌دسترسی در http://tabyincenter.ir/32223.
  • پژوهشکده امنیت ملی. (1396). تحلیل راهبردی روابط ایران و ترکیه، نمای راهبردی، 15(39): 1-12.
  • تیموری، ایرج. و حکیمی، هادی. (1396). برآورد تقاضای سفر گردشگران ایرانی به ترکیه با استفاده از شبکه‌های عصبی مصنوعی، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 21(61): 127-144.
  • حاجیانی، ابراهیم. (1391). مبانی، اصول و روش‌های آینده‌پژوهی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
  • حاجیانی، ابراهیم. و قصاع، محمود. (1392). آینده و سناریونگاری، طبقه‌بندی روش‌ها و دسته‌بندی سناریو، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، 2 (8): 33-62.
  • خبرگزاری ایسنا. (13 آبان 1398). همکاری دانشگاه امیرکبیر با 54 دانشگاه ترکیه. بازیابی در 15 اسفند 1398، قابل‌دسترسی در https://www.isna.ir/news/98081307840/.
  • خبرگزاری جمهوری اسلامی. (4 بهمن 1398). ترکیه دروازه صادرات محصولات دانش‌بنیان ایرانی است. بازیابی در  10 فروردین 1399، قابل‌دسترسی در www.irna.ir/news/83647774/.
  • داوداوغلو، احمد. (1391). عمق راهبردی: موقعیت ترکیه درصحنه‌ی بین‌المللی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
  • دستمالی، محمدعلی. (1 آبان 1395). رقابت ترکیه و ایران در عراق و منطقه. سایت دیپلماسی ایرانی. بازیابی در 18 مهر 1398. قابل‌دسترسی در http://irdiplomacy.ir/fa/news/1963725.
  • دهقانی فیروزآبادی، سید جلال. (1394). نظریه‌ها و فرانظریه‌ها در روابط بین‌الملل، تهران: مخاطب.
  • رفیع، حسین.، مظلومی، اسماعیل. (1391). موانع همگرایی ایران و ترکیه در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز، مطالعات اوراسیای مرکزی، 5 (10): 79-98.
  • ساغلام، عایشه نور. (18 سپتامبر 2019). تحریم‌های آمریکا پس از ایران بیشترین تأثیر را بر روی ترکیه گذاشت. بازیابی در 29 فوریه 2020. قابل‌دسترسی در خبرگزاری آناتولی: https://www.aa.com.tr/fa/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%8.
  • شریعتی نیا، محسن. وعابدین مقانکی، محمدرضا. (1395). مقایسه توان ژئواکونومیک ایران و ترکیه در جنوب غرب آسیا، بررسی‌های بازرگانی، (78): 29-41.
  • شهابی، سهراب. و نعمت‌اللهی سروستانی، شیدا. (1395). ساختار منعطف، کلید موفقیت دی-8 در آینده پیش رو. فصلنامه راهبرد(79): 71-92.
  • صدرمحمدی، مسعود. (1398). عوامل مؤثر بر روابط ایران و ترکیه. (مصاحبه با نگارنده 20 آبان).
  • صفوی، سید حمزه.، معدن نژاد، مهدیه. (1398). گفتارهایی در روابط ایران و عربستان، چالش‌های تنش‌زدایی و امنیت منطقه‌ای، تهران: مؤسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام.
  • صفوی، سید حمزه.، نبوی، سید مهدی. (1395). رفتارشناسی ترکیه در قبال تحولات سوریه در پرتو دکترین عمق استراتژیک، فصلنامه سیاست دفاعی، 24(2): 119-134.
  • صفوی، سید یحیی.، متقی، ابراهیم.، حاتمی، حمیدرضا.، مرادیان، محسن.، و یزدانی،محسن. (1399). عوامل واگرایی و همگرایی اقتصادی مؤثر بر روابط جمهوری اسلامی ایران با ترکیه، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، 79: 28-5.
  • فاتح‌راد، مهدی.، جلیلوند، محمدرضا.، مولایی، محمدمهدی.، سمیعی، سعید. و نصراللهی وسطی، لیلا. (1392). مختصات روش‌شناختی فرارشته آینده‌پژوهی به‌مثابه یک فراپارادایم یکپارچه، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم‌انسانی، 6 (1): 135-161.
  • فلاح، رحمت‌الله. (1387). تقابل الگوی فرهنگی ترکیه با ایران در آسیای مرکزی و قفقاز، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، 33: 62-81.
  • فلاح، رحمت‌الله. (1398). متغیرهای مؤثر بر روابط ایران و ترکیه، مصاحبه با نگارنده، 11 دی.
  • قاسمی، حاکم. و حسن‌زاد، آرام. (1393). آینده روابط ایران و ترکیه در پرتو تحولات خاورمیانه: ادامه همکاری اقتصادی در سایه رقابت‌های سیاسی، دوفصلنامه مطالعات بیداری اسلامی. 3: 111-144.
  • قائم پناه، صمد. (1390). تضاد و همکاری در روابط ایران و ترکیه پس از جنگ سرد(1989-2008)، فصلنامه مطالعات سیاسی،3(11):82-51.
  • قائم‌مقامی، سید علی. (1396). بحران آب و آب‌های جاری فرامرزی ترکیه و امنیت ملی و محیط‌زیست ایران، فصلنامه مطالعات منافع ملی، 2 (7)، 97-117.
  • کوشکی، محمدصادق. (1398). عوامل سیاسی مؤثر بر روابط ایران و ترکیه، (مصاحبه با نگارنده 10 شهریور).
  • کوشکی، محمدصادق. و نبوی، سید مهدی. (1398). آینده جبهه مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی، در  کتاب فلسطین از نهر تا بحر: مجموعه مقالات اجتماعی سیاسی قدس و فلسطین، قم: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی، پژوهشگاه مطالعات تقریبی: 577-603.
  • کولایی، الهه. (1389). جمهوری اسلامی ایران و ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی، فصلنامه ژئوپلیتیک، 6 (1): 75-111.
  • کولایی، الهه. و نبوی، سیدمهدی. (1399). عوامل فرهنگی مؤثر بر روابط ایران و ترکیه، فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام،2(2):160-184.
  • گل محمدی، ولی. (1397). چشم‌انداز روابط ایران و ترکیه در سال 1397. بازیابی در 29 آذر 1398. سایت مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)، قابل‌دسترسی در: http://www.iras.ir/fa/doc/article/3618
  • گلن، ژروم سی. و گوردون، تئودور جی. (1391). سناریوها: توصیف‌های داستان‌گونه از آینده‌های بدیل، ترجمه مرضیه فخرایی و مرضیه کیقبادی، تهران: آینده‌پژوه.
  • محمدی لرد، عبدالمحمود. (1395). آینده‌پژوهی ثبات سیاسی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  • محمودی، زهرا. (1397). همکاری راهبردی ترکیه و پاکستان؛ دلایل و پیامدها برای ایران. بازیابی در 29 آذر 1398، سایت اسلام تایمز، قابل‌دسترسی در: https://www.islamtimes.org/fa/article/777687.
  • مرکز آینده‌پژوهی دانشگاه جامع امام حسین (ع). (1397). پروژه ابر تصویر جهان در افق 1414 ه.ش بر اساس اسناد جهانی، تهران: دانشگاه جامع امام حسین (ع).
  • مرکز پژوهش‌های مجلس. (1398). روندهای جهانی و سناریوهای آینده در گزارش شورای اطلاعات ملی ایالات متحده، تهران: معاونت پژوهش‌های سیاسی حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  • مسعودنیا، حسین. و نجفی، داود. (1390). سیاست خارجی نوین ترکیه و تهدیدهای امنیتی فراروی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه آفاق امنیت، 4 (13): 137-162.
  • موسوی‌نیا، سیدرضا. (1398). آینده‌پژوهی (الگوی امتداد حال) و کاربست نظریه‌های روابط بین‌الملل، فصلنامه علمی رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 11(1): 156-177.
  • میرحسینی، فرشته. و کوشکی، محمدصادق. (1396). علت کاوی گرایش ترکیه به برنامه هسته‌ای (1955-2016)، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، 10(38): 129-153.
  • نبوی، سید مهدی. (14 شهریور 1396). سایکس پیکوی بد، سایکس پیکوی خوب، نگاهی به رفراندوم اقلیم کردستان. بازیابی در 31 تیر1398. مؤسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام، قابل‌دسترسی در: https://www.iiwfs.com/islam-world/islam-world-notes-and-papers/847.
  • نوروزی، رسول. و عبدخدایی، مجتبی. (1391). انقلاب اسلامی و هویت‌یابی تمدنی در ترکیه. مطالعات انقلاب اسلامی، پاییز (30): 135-154.
  • نیاکویی، سید امیر.، رضاپور، دانیال. و فاضلی، سامان. (1397). نظریه نقش و رقابت ایران و ترکیه در خاورمیانه در دوره حکومت حزب عدالت و توسعه، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 8 (2): 23-48.
  • یارمحمدیان،حسین.، امیدی،علی. و ابراهیمی، شهروز. (1396). دامنه و افق مناسبات ایران و ترکیه (2011-2021)، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی،31: 57-86.

 

  • Aras, Bulent.,Yorulmazlar, Emirhan. (2018) Turkey Iran and the Gulf Crisis. HSF Policy Brief, Humanitarian Studies Foundation:1-12.
  • Ashkar, Hani., Anderson, Stephen. (2016). Middle East Megatrends: Transforming our region. PwC. Retrieved from https://www.pwc.com/m1/en/issues/megatrends.html
  • Badawi, Tamer. (2019). Factors Affecting the Future of Iran-Turkey Relations, (Interview, October 16)
  • Bell, Wendell.(1996). An Overview of Futures Studies. In R. A. Slaughter (ed.), The Knowledge Base of Futures Studies, Vol. 1.Australia: DDM Media Group. 28-56.
  • Charounatki, Mariana. (2018). Iran and Turkey,International and Regional Engagement in the MiddleEast. New York: I.B.Tauris & Co. Ltd.
  • Colakoğlu, Selcuk. (2019, April 16). The Rise of Eurasianism in Turkish Foreign Policy: Can Turkey Change its pro-Western Orientation? Retrieved March 19, 2020, from Middle East Institute: https://www.mei.edu/publications/rise-eurasianism-turkish-foreign-policy-can-turkey-change-its-pro-western-orientation.
  • Dalay, Galip. (2018, may 20). Turkey in the Middle East’s new battle lines. Retrieved February 11, 2019, from Brookings: https://www.brookings.edu/opinions/the-middle-easts-new-battle-lines/
  • Duran, Burhanettin., Yilmaz, Nuh. (2013). Islam, Models and the Middle East: The New Balance of Power following the Arab Spring, Perceptions, XVIII(4): 139-170.
  • Efron, Shira. (2018). The Future of Israeli-Turkish Relations. RAND Corporation.
  • Erşen, Emre., Köstem, Seckin. (2019). Introduction: understanding the dynamics of Turkey’s pivot to Eurasia. In E. Erşen, & S. Köstem, Turkey's Pivot to Eurasia:Geopolitics and Foreign Policy in a Changing World Order, New York: Routledge:1-14.
  • Harmoon Center. (2017). Determinants of Iranian-Turkish relations, Doha: Harmoon Centre for Contemporary Studies.
  • Işıksal, Huseyn. (2018). Turkish Foreign Policy, the Arab Spring,and the Syrian Crisis: One Step Forward, Two Steps Back. In H. Işıksal, & O. Goksel, Turkey’s Relations with the Middle East: Political Encounters after the Arab Spring, Switzerland: Springer: 13-23.
  • Jenkins, Gareth H. (2012). Occasional Allies, Enduring Rivals: Turkey’s Relations with Iran. Washington: Johns Hopkins University, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program.
  • Kamrava, Mehran. (2016). The Great Game in West Asia, New York: Oxford University Press.
  • Kasapoğlu, Can. (2019). Turkish-Russian Defense Cooperation: Political-Military Scopes, Prospects and Limits, Istanbul: The Centre for Economics and Foreign Policy Studies (EDAM).
  • Koolaee, Elaheh., Hafezian, Hossein. (2017). The Kurdish Question and Iranian-Turkish Relations: 1991-2015, International Studies Journal (ISJ),14(2):67- 90.
  • Lawshe, C.H. (1975). A Quantitative Approach to Content Validity, Personnel Psychology, 28: 563-575.
  • Martilla, John A., James, John C. (1977). Importance-Performance Analysis, Journal of Marketing, 41(1): 77-79.
  • Saaty, Thomas L. (2008). Decision Making with the Analytic Hierarchy Process, International Journal of Services Sciences, 1(1): 83-98.
  • Sever, Aysegul., Almog, Orna. (2019). Introduction. In A. Sever, & O. Almog, Contemporary Israeli–Turkish Relations in Comparative Perspective, Switzerland: Palgrave Macmillan: 1-10.
  • Tiryakioğlu, Muhsin. (2018, May 30). Iran keeps top position as crude oil exporter to Turkey. Retrieved March 09, 2020, from Anadolu Agency: https://www.aa.com.tr/en/energy/oil-downstreeam/iran-keeps-top-position-as-crude-oil-exporter-to-turkey/20285
  • Tocci, Nathalie. (2016). Turkey and the European Union: Scenarios for 2023, Roma: Istituto Affari Internazionali.
  • Torelli, Stefano M. (2018). The Rise and Fall of the Turkish Model for the Middle East. In H. Işıksal, & O. Göksel, Turkey's Relations with the Middle East: Political Encounters after the Arab Spring,Switzerland: springer:53-64.
  • Turgut, Kadir. (2011). Turkiye’de Fars Dili ve Edebiyati Alaninda Yapilan Çalismalar Bibliyografyasi Denemesi: İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Mecmuası, (18): 75-122.
  • US National Intelligence Council. (2012). Global Trends 2030: Alternative Worlds, Washington: Office of the Director of National Intelligence.
  • Uygur, Hakki. (2017). A New Era in Turkish-Iranian Relations, Istanbul: Al Sharq Forum. Retrieved March 03, 2019 Available at: https://research.sharqforum.org/2017/07/31/a-new-era-in-turkish-iranian-relations/
  • Uygur, Hakki. (2019). Factors Affecting the Future of Iran-Turkey Relation. (Interview, September 5)
  • Waldman, Simon A. (2019). Turkey won't be expelled from Nato, but it could become a member in name only, London: The National.
  • Weimer-Jehle, Wolfgang. (2006). Cross-impact balances:A system-theoretical approach to cross-impact analysis, Technological Forecasting & Social Change, (73): 334-361.
  • Weimer-Jehle, Wolfgang. (2013). ScenarioWizard 4.1, Constructing Consistent Scenarios Using Cross-Impact Balance Analysis, Stuttgart, Germany.
  • Yabanci, Bilge. (2016). The Future of EU-Turkey Relations: Between Mutual Distrust and Interdependency, Rome: Istituto Affari Internazionali.

Zarras, Konstantinos. (2018). Assessing the Regional Influence and Relations of Turkey and Saudi Arabia After the Arab Spring. In H. Işıksal, & O. Göksel, Turkey’s Relations with the Middle East:Political Encounters after the Arab Spring, Switzerland: Springer:117-131.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار